Tarifeler ve Görülmeyen Risk

Bu yazımda size Trump tarifeler inin enflasyona etkisi, global ticarete etkisi vb. konulardan bahsetmeyeceğim. Tarifelerin sonucunda olabilecek görülmeyen riskten bahsedeceğim. Bu konuları daha önce yazdığım araştırma raporumdan öğrenebilirsiniz. 2 Nisanda ABD başkanı Trump’ın tarifeleri açıklaması ile beraber tüm piyasalarda çok ciddi satışlar meydana geldi. Tarifelerin global ticareti düşürmesi, resesyon ve stagflasyon riskini arttırması ile beraber VIX endeksinde de ciddi fiyatlamalar karşımıza geldi. Devam eden günlerde tarifeleri ilgilendiren kimi ülkelerden  pazarlık teklifleri gelirken Tarifeleri en çok ilgilendiren ülke Çin’den missilemeler gördük. Tarifelerin en çok Çin’i ilgilendirmesinin sebebi ise; Çin yıllardır 0 maliyet politikası ile üretim yaptı. Ucuz üretim ile de birçok marka ülkelerinde üretilmeye başladı. Devamında ise Çin’e karşı bir dizi vergi vb. tarifeler uygulandı fakat bu uygulamaları üretimi kendi ülkesinde yapıp markayı tarifesi düşük ülkede bastırarak aştı. (Vietnam, Meksika). Aynı zamanda bu strateji ile beraber birçok üretilen markanın ürünü Çin’de üretilip farklı ülkelerde montajlandı. Aslında Trump tarifelerinin en büyük amacı bunu engellemeye çalışmak diyebiliriz en basit hali ile…

Peki bu tarz tarifeler benzer oranlarda daha önce uygulanmış mıydı ? Uygulandıysa sonuçları ne olmuştur. Finanstaki tarihi olayları her zaman bilmemiz ve araştırmamız gerektiğini düşünürüm. Bu tarz benzer tarifeler daha önce karşımıza Smooth-Hawley Tarifeleri olarak karşımıza çıktı.

Smoot Hawley Tarifeleri Neydi?

Haziran 1930’da Smoot-Hawley Tarife Yasası, ABD’nin tarımsal ithalat ve 20.000’den fazla ithal mal üzerindeki tarifelerini artırdı. Uygulanan tarifeler, Amerikan tarihindeki en yüksek ikinci tarifelerdi (ilki Fordney-McCumber tarifeleri). Amaç ise Amerikan çiftçilerini korumaktı. Ancak, gıda ve diğer ürünlerin fiyatlarını artmasına sebep oldu.

Diğer ülkeler kendi tarife artışlarıyla(misilleme) karşılık verdi ve tarifelerin yürüklükte kaldığı süre boyunca  küresel ticaret 2/3 oranında azaldı. Aynı zamanda ABD ihracatı hem de ithalatı büyük ölçüde düştü. Ekonomistler Smoot-Hawley Tarife Yasası’nın büyük buhran’ın başlıca nedenlerinden biri olduğunu söyledi. Mevzuat, korumacı ticaret politikalarının dünya ekonomisi için ne kadar tehlikeli olduğunu vurguladı. Daha sonra, çoğu ülke herkes için adil ticareti destekleyen serbest ticaret anlaşmalarını teşvik etti. Aslında 1928 ABD başkanlık kampanyası sırasında Herbert Hoover’ın seçim kampanyasıydı denilebilir fakat sonrasında diğer sektör temsilcileri ithal mallar üzerine tarifeleri arttırması için baskı uyguladı sonuç olarak 17 Haziran 1930’da yasalaştı. Aslında buradaki amaç günümüzde ABD başkanı Trump tarafından açıklanan tarifeler gibi korumacılık esastı. Tabi ki o dönemde birçok ülkede sabit kur rejimi uygulanırken altın standartı vardı.

Smoot-Hawley’deki tarife artışları, Büyük Buhran’dan ve I. Dünya Savaşı’ndan sonra yeniden inşa maliyetlerinden zaten muzdarip olan ülkelerin ekonomilerini sıkıntıya soktu. Ticaret savaşlarının en önemli kaybedenlerinden biri de zaten savaştan galip çıkan ABD ve diğer ülkelere savaş tazminatlarını ödemekte zorlanan Almanya oldu.

Tarifeler Nasıl Azaldı?

1934 yılına gelindiğinde Borsaların ciddi şekilde düşmesi, dünya ticaretinin bozulması, bankaların iflas etmesi vb. durumlar Smoot- Hawley Tarifelernin etkisinin çok sert görüldüğü görülüyor. 1934 yılında Karşılıklıa Ticaret Anlaşma Yasası başlangıcında ABD, ilgili ülkeler ile ticaret politakalarını görüşmeye başladı ve  1934’te Başkan Roosevelt, tarifeleri azaltan ve ülkeler arasında ticaret bağımsızlığını ve iş birliğini destekleyen Karşılıklı Ticaret Anlaşmaları Yasası’nı imzaladı.

Görülmeyen Risk

Bazı tarihçiler, tarife artışının Büyük Buhran’ı derinleştirdiğine ve bunun da Avrupa’da en çok etkilenen ülkelerde siyasi aşırılıkçı liderlerin yükselişini tetiklemiş olabileceğine inanıyor.Bunun sonucunda da Dünya Tarhini değiştiren olaylar yaşanmıştır. (Dünya tarihinde 1939-1945 yıllarını inceleyebilirsiniz)  Günümüz tarifelerinin bu etkisi olacak mı aslında bu durum biraz da tarifelerin yürürlükte kalma süresine ve pazarlıklara bağlı olabilir.

Trump Tarifeleri Etkisi

Trump ve ekbinin ilk hedefi ABD 10 yıllıkları düşürmek olduğunu daha önce belirtmişlerdi. Tarfiler ile de şuan için bunu başarmış gözülüyorlar fakat önemli olan kendilerinin düşündüğü hedef fiyatlardır. Şu da unutulmamalı ABD devlet tahvillerini elinde en fazla bulunduran ülkerden biri Çin’dir ve tarifelerde en çok etkilnen ülke de Çindir. Bu rakama ulaştıkları zaman olumlu haberler tabiki gelebilir. Fakat petrol fiyatlarının düşmesi günümüzdeki tarfilerin enflasyonist etkisini sınırlı tutma potansiyeli yüksektir. Büyümenin azalması, istihdam bozulması resesyon ihtimalleri FED’in faiz indirim sürecini hızlandıracak etikleri olacaktır. 2025 yılı başlangıcında piyasalar 1 faiz indirimi beklerken 7 Nisan 2025 tarihinde bu beklenti 5’e çıktı. Bu konu ile ilgili detaylı araştırma raporuma buraya tıklayarak ulaşabilirsiniz.

07.04.2025

Tunç Safa Altunsaray